“En Hoş Bacak Yarışması”yla başlamıştık

Ümit Yenişehirli

“Miss Turkey 2024” hoşluk müsabakasının yankıları sürüyor. Müsabakanın birincisi İdil Bilgen ve heyete yönelik tenkitler, “hak edilmemiş bir birincilik” yorumlarında ağırlaşıyor. Hoşluk yarışlarının tarihinde de tartışmalar daima ola geldi.

Bu tartışmalar; yarışlara temelden karşı çıkan cinsiyetçilik ve tek tip hoşluk dayatması üzere tenkitlerden art taraflarda dönen kulis oyunlarına, siyahîlere yönelik ırkçı tavırlardan mayo ve bikini yasaklarına kadar uzanan bir çeşitlilik gösteriyor.

Türkiye’nin hoşluk müsabakaları mazisi de daha birinci örneklerinden itibaren görüş farklılıklarının konusu olmuştu.

ESKİ ÇAĞLARIN “ÇILGIN EĞLENCELİ” YARIŞMALARI

Sadece Allah vergisi fiziki özelliklerden ötürü “güzel” sayılanlara yönelik ilgi, taltif, eski çağlarda da vardı.

Antik toplumlarda “güzel” bulunan bayanlar, birçok ayrıcalık elde ediyor, maddî çıkar sağlıyordu.

Dişi ilahların aşk ve cinselliği temsil ettiğine inanan paganlar, onları onurlandırmak için hoş bayanların ön planda olduğu, müzik ve dansın kullanıldığı şenlikler, tapım merasimleri düzenlerlerdi. Ortamdaki “coşku” ilerleyen saatlerde müzik, dans, içki ve afrodizyak otların tesiriyle giderek artardı. Şenlik, “en güzellerin” tanrıçalara tazimiyle sona ererdi. “En güzeller”; devlet yöneticileri, rahipler ve güçlü kısımlardan gelen birçok ikramın sahibi olurdu. Tıpkı devirlerde “yakışıklı” erkekler de toplumda prestij görüyordu. Antik Yunan ve Roma’daki heykellerde, insan figürlerinin “çok hoş ve yakışıklı” yapılmasına özel bir kıymet veriliyordu.

SİYAHÎLERİN YARIŞI YASAKTI, PAPA BİKİNİYE KIZMIŞTI

Yine, orta çağ Avrupa’sındaki tarım şenliklerinde genç kızlar, güzellikleriyle yarışırlardı. Bu yarışların günümüzdekilere emsal birinci örneği ise 5000 frank mükafatla 1888 yılında Belçika’da yapılmıştı. 1921 yılında ABD’de düzenlenen “Miss America” ise günümüz yarışlarının prototipi olacaktı. Bu müsabakayı, Washington DC’den 16 yaşındaki Margaret Gorman kazanmış, 100 dolar da ödül almıştı.

Güzellik yarışları sık sık yasaklarla da anılmıştı. ABD’deki müsabakalara – alışılmış Avrupa’dakilere de – siyahîlerin iştiraki, yaklaşık 40 yıl boyunca yasaktı.Yasak o kadar yaygın ve katıydı ki, siyahîler organize olup, 1968 yılında “Miss Black America” hoşluk müsabakasını düzenlemişlerdi.

Organizasyonlardaki bir öbür tartışma konusu da “giysi” kaynaklıydı. Birinci yıllarda olağan elbiselerle düzenlenen müsabakalarda, 1930’lardan itibaren mayo yaygınlaşmaya başlamış, bu da tartışmalara yol açmıştı.

Buna karşın, 1946 yılında tertip komitesi, daha da ileri giderek yarışmacılara bikiniyle yarıştırmıştı. 1951’de İsveçli Kiki Hakansson’un bikiniyle birinci olması üzerine, birçok ülke yarışmacısını geri çekme kararı almış, Papa XII. Pius da bikiniyle toplum karşısına çıkmanın büyük bir günah olduğunu söylemiş, akabinde, başını İtalyan Katoliklerin çektiği günlerce süren protestolardan ötürü bikini kararından vazgeçilmişti.

Bikini, bir daha lakin 1990’larda gündeme gelebilmiş, tartışma ve aksiyonlar de tekrar başlamıştı. 1996’da Hindistan’da, 2003’te Afganistan’da, 2013’te Endonezya’da, yarışlardaki bikini kararlarına karşı günlerce süren şovlar düzenlenmiş, olaylarda çok sayıda protestocu hayatını kaybetmişti.

BİZDEKİ YARIŞLAR “BACAK GÜZELİ”YLE BAŞLADI

Osmanlı bölümünde doğal olarak akıldan bile geçmeyen hoşluk yarışları, Cumhuriyet periyodunda ise daha birinci yıllarda gündeme gelmişti. Çağdaşlaşma uğraşları çerçevesinde, hoşluk müsabakaları da basın tarafından idealize edilerek haberleştiriliyordu. Nihayet 1925 yılında “Güzel Bacak” yarışı düzenlenmişti. Ne var ki, basının bütün teşvik edici yayınlarına karşın müsabakaya yalnızca dört bayan katılmıştı. Birinciliği, Amerikan Koleji’nde okuyan Enise isimli bir öğrenci kazanmıştı.

Cumhuriyet gazetesinde,katılımın düşük olmasıyla ilgili olarak yayınlanan bir yazıda, “Bu durum, İstanbul’da hoş bacak ve baldırların az olmasından değil bayanların müsabakaya katılmaya yürek edememesinden kaynaklanmaktadır.” denilmişti. Yarışla ilgili olarak, Darülfünun (İstanbul Üniversitesi) hocalarından kimileri, toplumun ahlâkını bozduğu gerekçesiyle bu tertipleri eleştirmişlerse de devrin gazetelerinin ezici çoğunluğu hocalara karşı sert reaksiyon göstermişti.

“HAREMİN ÖRTÜLÜ KADINLARI”DAN “İSTANBUL KRALİÇESİ”NE

Türkiye’de birinci hoşluk müsabakasının 1929 yılında düzenlendiği yaygın olarak lisana getirilse de aslında 1928 yılında “İstanbul Kraliçesi” ismi altında tuhaf bir müsabaka yapılmıştı. ABD’de yayınlanan The Evening Star gazetesi, müsabakayı alaycı bir lisanla haberleştirmişti. Haberde, “Türkler, eski imparatorluk hareminin örtülü bayanlarını, tuhaf bir taç giyme merasiminde seyrettiler” denilmişti.

1929’daki Türkiye Hoşu müsabakasında ise Feriha Tevfik birinci seçilmişti. Müsabakalar 1930 ve 1931 yıllarında da devam etmişti. 1931’deki Dünya Hoşluk Yarışması’nda, Türkiye Hoşu dünya dördüncüsü olmuştu. Bir sonraki yıl ise Keriman Halis, evvel Türkiye Hoşu, akabinde da Belçika’da Dünya Hoşluk Kraliçesi seçilmişti. Keriman Halis, 31 Temmuz 1932’de, 28 ülkenin temsilcilerinden oluşan heyetin 25’inin oyunu almıştı. 1932 yılındaki Türkiye Hoşluk Müsabakası ise şike savlarıyla gündem olmuştu. Bunun üzerine yarışlar, 1933’den 1950’ye kadar yapılmamıştı.

Bu ortada, Dünya Hoşluk Kraliçesi Keriman Halis’in çeşitli ülkelere yaptığı seyahatler içinde, Mısır’a gerçekleştirdiği seyahat tam bir skandala dönüşmüştü. Babası Halis Bey ile Mısır’a giden ve burada üç ay kalan Kerime Halis’in katıldığı etkinliklerden para aldığı savlarının, başta Mısır’ın en büyük gazetesi El Ahram olmak üzere ülke basınında yer alması, iki ülke ortasında neredeyse diplomatik krize yol açacaktı. Türkiye’deki kimi gazetelerin de Mısır basınını kaynak göstererek haberleri kullanması, tartışmaları ülke içine de taşımıştı.

– Dr. Özlem Kılınççeker, “Türkiye’nin Birinci Dünya Hoşu Keriman Halis’in Mısır Gezisi ve Yankıları”, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Haziran 2023

– Dr. Mehmet Gündüz, “Atatürk Devrinde Toplumu Dönüştürmenin Aracı Olarak Cumhuriyet Gazetesinin Düzenlediği Hoşluk Yarışmaları”, Marmara Üniversitesi Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, Sayı 41, 2022

– John M. Cunningham, “Miss America” Unsuru, Britannica Ansiklopedisi